આજે કેન્દ્રીય બજેટનો દિવસ છે. કેન્દ્રીય બજેટ 2025માં નિષ્ણાતોએ નાણાપ્રધાનને રૂ. 10 લાખ સુધીની આવકને કરના દાયરાની બહાર રાખવાની અપીલ કરી છે. 2023-24ના બજેટ ભાષણમાં, નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે વ્યક્તિગત કરદાતા માટે આવકવેરાના વ્યાપના વિસ્તરણની જાહેરાત કરી હતી. નવી કર વ્યવસ્થા હેઠળ આવકવેરાની મર્યાદા રૂ. 5 લાખથી વધારીને રી. 7 લાખ કરવામાં આવી. આ સમયગાળા દરમિયાન સુપર રિચ ટેક્સ પણ ઘટાડીને 37% કરવામાં આવ્યો હતો. ઉપરાંત, નિવૃત્ત કર્મચારીઓ માટે રજા એનકેશમેન્ટ સુવિધા રૂ. 3 લાખથી વધારીને રૂ. 25 લાખ કરવામાં આવી.
હવે વરસો પહેલાં રજૂ થયેલા બજેટોની પણ કેટલીક રસપ્રદ બાબતોની વાત કરીએ. સ્વતંત્ર ભારતનું પહેલું બજેટ 16 નવેમ્બર 1947ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તે દેશના પ્રથમ નાણાપ્રધાન આર. કે. ષ્ણમુખમ ચેટ્ટીએ રજૂ કર્યું હતું. જોકે તે એક રીતે ભારતીય અર્થતંત્રનો સમીક્ષા અહેવાલ હતો. ત્યારબાદ, બજેટમાં, કેન્દ્ર સરકારે આવક અને ખર્ચની વિગતો આપવાની શરૂઆત કરી. સરકારની આવકનો એક ભાગ આવકવેરાથી આવે છે. દેશના લોકોએ તેમની આવકમાંથી સરકારને આ કર ચૂકવવો પડે છે. આઝાદી સમયે દેશમાં ફક્ત રૂ. 1,500 સુધીની આવક કરમુક્ત હતી. ત્યારબાદ, સમયાંતરે આવકવેરા પદ્ધતિમાં ઘણા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા.
1955માં દેશમાં પહેલીવાર વસ્તી વધારવા માટે પરિણીત અને અપરિણીત લોકો માટે અલગ અલગ કરમુક્ત આવક રાખવામાં આવી. આ અંતર્ગત પરિણીત લોકોને રૂ. 2000 સુધીની આવક પર કોઈ ટેક્સ ચૂકવવાની જરૂર નહોતી. સ્નાતકો માટે આ મર્યાદા માત્ર રૂ. 1000 હતી.
સન 1958માં ભારત બાળકોની સંખ્યાના આધારે આવકવેરા મુક્તિ આપનાર વિશ્વનો એકમાત્ર દેશ બન્યો. જો કોઈ પરિણીત વ્યક્તિને બાળક ન હોય તો રૂ. 3,000 સુધીની આવક પર ટેક્સ ભરવાની જરૂર નહોતી. પરંતુ, એક બાળક ધરાવતી વ્યક્તિઓ માટે રૂ. 3,300 અને બે બાળકો ધરાવતા વ્યક્તિઓ માટે રૂ. 3,600 સુધીની આવક કરમુક્ત હતી. સન 1973-74માં ભારતમાં આવકવેરોનો દર સૌથી વધુ હતો. તે સમયે આવકવેરા વસૂલાતનો મહત્તમ દર 85% કરવામાં આવ્યો હતો. સરચાર્જ સહિત આ દર 97.75% પર પહોંચી ગયો. રૂ. 2 લાખ કમાનારને દર રૂ. 100માંથી ફક્ત રૂ. 2.25 જ કમાતી વ્યક્તિના ખિસ્સામાં જતા. બાકીના રૂ. 97.75 સરકારે પાસે જતા હતા. જોકે પછીના સમયગાળામાં, વિવિધ સરકારોએ લોકો પર આવકવેરાના બોજને ઘટાડવા માટે મોટાં પગલાં લીધાં. હાલમાં દેશમાં આવકવેરાના બે કર શાસન અમલમાં છે. નવી કર વ્યવસ્થા હેઠળ નોકરી કરતા લોકો માટે લગભગ રૂ. 7,75,000ની આવક કરના દાયરાની બહાર છે.
ગયા વરસે નવી કર વ્યવસ્થા નક્કી કરવામાં આવી હતી. કેન્દ્ર સરકારે પહેલી એપ્રિલ, 2020થી નવી કર વ્યવસ્થા લાગુ કરી હતી. નવી કર વ્યવસ્થામાં નવા કર સ્લેબ બનાવવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ, આવકવેરામાં ઉપલબ્ધ તમામ કપાત અને મુક્તિ નાબૂદ કરવામાં આવી હતી. સ્વતંત્રતા પછી ભારતમાં વિવિધ સરકારોએ આવકવેરાના સંદર્ભમાં ઘણા ફેરફારો કર્યા છે. આ ફેરફારોની સીધી અસર સામાન્ય માણસ પર પડી છે. કારણ, આવકવેરા એ રકમ છે જે વ્યક્તિએ પોતાની મહેનતથી કમાયેલા પૈસામાંથી બચાવીને સરકારને ચૂકવવાની હોય છે.
તો, જોઈએ નવા કેન્દ્રીય બજેટમાં સરકાર શું કરે છે. સામાન્ય માણસને રાહત આપે છે કે પછી…