ભારતવર્ષને એક સૂત્રમાં પરોવનાર, ભારતની એકતા અને અખંડિતતાના સ્થાપક પિતા, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ. ‘લોખંડી પુરુષ’ તરીકે ઓળખાતા આ મહાન વ્યક્તિત્વે ભારતના ઇતિહાસમાં અમીટ છાપ છોડી છે. તેમનું જીવન સંઘર્ષ, ત્યાગ, દૃઢ નિશ્ચય અને કુશળ રાજનીતિનું અનોખું મિશ્રણ હતું.
સરદાર પટેલનો જન્મ ૩૧ ઓક્ટોબર, ૧૮૭૫ ના રોજ ગુજરાતના નડિયાદ જિલ્લાના કરમસદ ગામમાં થયો હતો. તેમના પિતા ઝવેરભાઈ પટેલ એક સામાન્ય ખેડૂત હતા અને માતા લાડબાઈ ધાર્મિક વલણ ધરાવતા હતા. ઘરે પ્રાથમિક શિક્ષણ મળ્યા બાદ, તેમણે ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે પેટલાદ અને ત્યારબાદ બોમ્બે (હવે મુંબઈ) જઈને અભ્યાસ કર્યો. આર્થિક સંકટોને કારણે તેમને શિક્ષણમાં વિક્ષેપ પડ્યો, પરંતુ તેમણે હિમ્મત ન હારી. સ્વયં અભ્યાસ કરીને ૧૯૧૦ માં તેમણે ઇંગ્લેન્ડથી બૅરિસ્ટરની પદવી મેળવી અને ભારત પરત ફરી અમદાવાદમાં વકીલાત શરૂ કરી. તેમની વકીલાત ખૂબ જ મકબૂલ હતી.
મહાત્મા ગાંધીના વિચારોથી પ્રભાવિત થઈને સરદાર પટેલે સ્વાતંત્ર્ય ચળવળમાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવી. ૧૯૧૮માં ખેડા સત્યાગ્રહ તેમની પહેલી મોટી સફળતા હતી, જ્યાં તેમણે કિસાનોના હક્ક માટે આંદોલન ચલાવ્યું. આ સફળતાએ તેમને ગુજરાતમાં એક અગ્રણી નેતા તરીકે સ્થાપિત કર્યા.
સ્વાતંત્ર્ય પછી, ભારતના પ્રથમ ગૃહમંત્રી અને ઉપપ્રધાન તરીકે, સરદાર પટેલની સૌથી મહાન કસોટી હતી ૫૬૫ રજવાડાઓને ભારતીય સંઘમાં વિલીન કરવાનું કાર્ય. આ કાર્ય ઇતિહાસમાં ‘રજવાડાઓનું એકીકરણ’ તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે.
તેમણે કુશળ રાજનીતિ, સમજણ અને ક્યારેક કડક નિર્ણયો લઈને સૌથી મોટી અડચણ હૈદરાબાદ, જૂનાગઢ અને કાશ્મીર જેવી રિયાસતોને ભારતમાં મિલાવી દીધી. ખાસ કરીને ‘ઓપરેશન પોલો’ દ્વારા હૈદરાબાદના સામ્રાજ્યને ભારતમાં ભેળવવામાં તેમની ભૂમિકા નિર્ણાયક સાબિત થઈ. આ કાર્યને કારણે જ તેમને ‘ભારતનો લોખંડી પુરુષ’ કહેવામાં આવે છે.
સરદાર પટેલના ઓછા જાણીતા પાસાઓ
સરદાર પટેલની જીવનીની કેટલીક બાબતો આજે પણ લોકોની દૃષ્ટિએથી દૂર છે.
- સ્વચ્છતા અભિયાનના પ્રણેતા: તેમણે ૧૯૪૭ માં દિલ્હીમાં ‘કાશ્મીર ગેટ’ પાસે સ્વચ્છતા અભિયાનની શરૂઆત કરી હતી. તેમણે લોકોને શુદ્ધતા અને સ્વચ્છતા માટે પ્રેરિત કર્યા હતા.
- અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ ટ્રસ્ટના પ્રથમ ઇન્ડિયન પ્રેસિડેન્ટ: ૧૯૧૭ માં તેમણે અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ ટ્રસ્ટના પ્રેસિડેન્ટ તરીકે કામ કર્યું અને શહેરના વિકાસ માટે અગત્યના નિર્ણયો લીધા.
- આધુનિક ભારતીય અખિલ ભારતીય સેવાઓ (All India Services)ના સ્થાપક: તેમણે જ આઈએએસ અને આઈપીએસ જેવી સેવાઓની નીંદણી કરી, જે ભારતની એકતા અને અખંડિતતાની રક્ષક બની.
- સોમનાથ મંદિરના પુનરુદ્ધારમાં ભૂમિકા: સ્વતંત્રતા બાદ સોમનાથ મંદિરના પુનર્નિર્માણમાં તેમણે અગ્રણી ભૂમિકા ભજવી હતી.
- મહાત્મા ગાંધી સાથેનો મતભેદ: સ્વાતંત્ર્ય પછીના ભારતના ભવિષ્યને લઈને તેમનાં અને મહાત્મા ગાંધીના વિચારોમાં મતભેદ હતા. ગાંધીજી કોંગ્રેસના વિસર્જનના પક્ષમાં હતા, જ્યારે સરદાર પટેલ નહીં.
- સ્મારક – સ્ટેચ્યુ ઑફ યુનિટી: તેમના સન્માનમાં ગુજરાતના નર્મદા જિલ્લામાં વિશ્વની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા ‘સ્ટેચ્યુ ઑફ યુનિટી’ બનાવવામાં આવી છે, જે તેમના એકીકરણના મહાકાર્યનું પ્રતીક છે.
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ભારતને એક કરવાના તેમના પ્રયાસોના માનમાં પટેલની પ્રતિમાનું ઉદ્ઘાટન કર્યું . સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી તરીકે ઓળખાતી અને ગુજરાતના વડોદરા નજીક , નર્મદા નદીના એક ટાપુ પર સ્થિત , આ પ્રતિમા ૫૯૭ ફૂટ (૧૮૨ મીટર) ઊંચી છે, અને બાંધકામ સમયે તેને વિશ્વની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા તરીકેનો દરજ્જો મળ્યો હતો. પાયા સહિત, તેની ઊંચાઈ ૭૮૭ ફૂટ (૨૪૦ મીટર) છે. તે સરદાર સરોવર ડેમથી નીચે તરફ સ્થિત છે, જે એક પ્રોજેક્ટ છે જેની પટેલે કલ્પના કરી હતી અને તે ૨૦૧૭ માં પૂર્ણ થયો હતો. “ભારતના લોખંડી પુરુષ” તરીકેના તેમના લોકપ્રિય ઉપનામને માન્યતા આપતા, આ પ્રતિમા આંશિક રીતે ભારતભરના ખેડૂતો પાસેથી રિસાયકલ કરેલા લોખંડથી બનાવવામાં આવી છે.
પ્રતિમાના પાયામાં પટેલના જીવનની વિગતો દર્શાવતો એક પ્રદર્શન હોલ છે અને તેમાં વોલ ઓફ યુનિટીનો પણ સમાવેશ થાય છે, જે ભારતના ગામડાઓમાંથી એકત્રિત કરેલી માટીમાંથી બનાવવામાં આવે છે, જે રાષ્ટ્રીય એકતાનું પ્રતીક છે. જમીનથી ૬૩૩ ફૂટ (૧૯૩ મીટર) ઉપર પ્રતિમાની છાતીમાં એક ગેલેરી આવેલી છે. રાત્રે પ્રતિમા પર પ્રક્ષેપિત લાઇટ શો પટેલના જીવન અને ભારતના ઇતિહાસમાં તેમના મહત્વની વાર્તા કહે છે.
૧૫ ડિસેમ્બર, ૧૯૫૦ ના રોજ આ મહાન સપૂતનું નિધન થયું. સરદાર પટેલે પોતાનું સંપૂર્ણ જીવન રાષ્ટ્રને સમર્પિત કર્યું. ભારતની એકતા, સુરક્ષા અને અખંડિતતા માટે તેમનું યોગદાન અમર છે. સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ ના જીવનનો સંદેશ સ્પષ્ટ છે: “રાષ્ટ્રહિત સર્વોપરી છે અને એકતા જ શક્તિ છે.”
Subscribe Deshwale on YouTube
