ફિનફ્લુએન્ઝર્સઃ જ્યાં સામાન્ય માણસ નામનો લાલો લાભ વિના લોટે છે

સેબીએ એક સ્તુત્ય નિર્ણય લઈને ફાઇનાન્શિયલ ઇન્ફ્લુએન્ઝર્સ કે ફિનફ્લુએન્ઝર્સને, ખાસ તો ગેરકાયદેસર લોકોને શેરની લેવેચનું જ્ઞાન પીરસતા રોકવા સરક્યુલર બહાર પાડ્યું છે. આ પહેલાં પણ સેબીએ આ દિશામાં પગલાં ભર્યાં હતાં. જોકે અહીં સવાલ સેબી કેવાંક પગલાં લે છે એ નહીં પણ આપણે કેટલા સજાગ અને સમજદાર છીએ એનો પણ છે. જ્યાં સુધી રોકાણકાર પોતે પોતાના પગ પર કુહાડો મારવાની વૃત્તિ છોડતો નથી ત્યાં સુધી કાયદો હોય કે સત્તાધીશ, કોઈ રોકાણકારને છેતરાતા રોકી શકવાના નથી. આ રહ્યો એક મમણલાવવા જેવો લેખ. અને જીવનમાં ઉતારવા જેવો પણ…

લોભિયા હોય ત્યાં ફિનફ્લુએન્ઝર્સ ભૂખે ના મરે. ગોવાથી ગુવાહાટી અને કાશ્મીરથી કન્યાકુમારી નજર ફેરવી લો. માત્ર એટલા ભૂમિપટ પર શા માટે? દુનિયાભરમાં કશે પણ જોઈ લો. શેરબજારમાં ક્વિક મની કમાવા ઘાંઘા થતા લોકોની કમી નથી. એમાં ઉમેરી દો ક્રિપ્ટોકરન્સી, કોમોડિટીઝ અને રોકાણનાં અન્ય માધ્યમો પણ. સટોડિયા બધે છે. એમને તો આદત છે કે કામય ચાલતી બજારોમાં લોકોને આંતરીને, આંટીમાં લઈને સાચાખોટા ભાવ સુધી શેર કે વસ્તુને પહોંચાડી દેવી, પછી પોતાનો ફાયદો થાય કે એને તરછોડી દેવાની. 

શેરબજારની વાત કરીએ તો સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઇન્ડિયા (સેબી)એ બુધવારે સાંજે ફિનફ્લુએન્ઝર્સ પર પસ્તાળ પાડવાનો વળી એક પ્રયાસ કર્યો છે. શું કર્યું છે સેબીએ?  

લાઇવ માર્કેટ ડેટાનો ફાઇનાન્શિયલ ઇન્ફલુએન્ઝર્સ એટલે ફિનફ્લુએન્ઝર્સ હવેથી માત્ર શૈક્ષણિક હેતુ કરી શકશે. ટિપ આવપા કે ખરીદ લો, બેચ લો કરવા માટે એ લોકો એવું નહીં કરી શકે. એ પણ શેરના ત્રણ મહિનાના સમયગાળા પ્રમાણે, ત્રણ કે ત્રીસ મિનિટના ડેટા પ્રમાણે નહીં. શૈક્ષણિક હેતુની વ્યાખ્યા પણ સેબીએ આપી છે. શૈક્ષણિક કાર્યમાં સંકળાયેલી વ્યક્તિ એટલે પ્રતિબંધિત પ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલી નથી. આ વ્યક્તિઓ ત્રણ મહિનાના ડેટાનો ઉપયોગ કરીને, કોઈ પણ શેરનું નામ, સીધી કે આડકતરી રીતે (કોડની ભાષા હોય છેને?) લીધા વિના પોતાનું કામ રી શકશે કે જ્ઞાન પીરસી શકશે. વાતચીત, વિડિયો, ટિકર વગેરે ગપગોળાથી પમ તેઓ રોકાણકારને અમુક શેર ખરીદવા કે વેચવા ઉત્તેજિત કરી શકશે નહીં. સેબીના સરક્યુલર પ્રમાણે…

ઇન્ફ્લુએન્ઝર્સ અને ફિનફ્લુએન્ઝર્સનું આ સત્ય જાણી લો

• આ સંબોધન પોતે જ કહે છે કે ઇન્ફ્લુએન્ઝનું કામ બીજાને ચોક્કસ રસ્તે દોરી જવાનું છે. આ કામ એ લોકો મફતમાં કે સેવાભાવે નથી કરતા. એમને બીજાઓને કશેક દોરવાના, કશુંક ખરીદતા કરવાના કે વિચારતા કરવાના પૈસા મળે છે. ટૂંકમાં, આ લોકો વ્યાવસાયિકો છે અને સામાન્ય માણસો છે એમના ગ્રાહકો.
• અતિશયોક્તિ લાગે તો પણ, આમાંના અસંખ્ય એવા છે કે જેમને ઇન્ફ્લુએન્ઝિંગના કામને લીધે લોટરી લાગી એ પહેલાં એમની પાસે કરવા જેવું કાંઈ નહોતું. આ તો બગાસું ખાતા પતાસું આવ્યું એવો ઘાટ થયો છે. એમને બીજું કશું આવડતું, ફાવતું કે સદ્યું નહીં એટલે મોબાઇલ અને કેમોરા ઉપાડીને તેઓ ઇન્ફ્લુએન્ઝર બની બેઠા અને ફાવી ગયા. 
• ઇન્ફલુએન્ઝરને એનું કામ કરવાના પૈસા મળે છે. એના કામને લાઇક, શેર, સબસ્ક્રાઇબ કરીને એની વાંહે દોડવાના સામાન્ય માણસને પૈસા લાગે છે. 
• મોટાભાગના ઇન્ફ્લુએન્ઝર્સ પોતાને જે તે વિષયના ખાં ગણાવે તો પણ ખરેખર એમાં તેઓ ઢબુના ઢ હોય છે. તેઓ એમના ગ્રાહકો જે બોલાવવા કે દેખાડવાના પૈસા આપે એ પ્રમાણે બસ થોડું સંશોધન કરે, સ્ક્રિપ્ટ તૈયાર કરે અને આકર્ષક વિડિયો બનાવીને રિલીઝ કરી દે. પરિણામ જે આવવું હોય એ આવે, ઇન્ફ્લુએન્ઝર્સને એનાથી ફરક પડતો નથી.

સ્ટોક માર્કેટ એન્જ્યુકેટર્સ (ફિનફ્લુએન્ઝર્સ સાામાન્યપણે પોતાને આ રીતે પ્રોજેક્ટ કરીને પોતાની ખીચડી રાંધતા હોય છે) લાઇવ સ્ટોક માર્કેટ ડેટાનો ઉપયોગ નહીં કરી શકે, કરી શકશે તો ત્રણ મહિનાના ભાવતાલ સાથે જ. 

બજારમાં રજિસ્ટર્ડ કંપનીઓ કોઈ પ્રકારે ફિનફ્લુએન્ઝર્સ સાથે સંકળાઈ નહીં શકે. આ મુદ્દો બહુ એટલે બહુ અગત્નો છે. અનેક નામી-સન્માનનીય કંપનીઓ, જેના શબ્દો પર ભોળા રોકાણકારો ખુવાર થતા રહે છે, એમણે ફિન્ફ્લુએન્ઝર્સને માથે ચડાવ્યા છે. ઘણી કંપનીઓ આવા લેભાગુઓનો દુરુપયોગ કરીને દેશ આખામાં સેમિનાર, કોન્ફરન્સ, અને મીટિંગ્સના ઓઠા હેછળ રોકાણકારોને ફસાવતી રહી છે. હવેથી આ કંપનીઓ આર્થિક કે બિનઆર્થિક હેતુ માટે પણ ફિનફ્લુએન્ઝર્સ સાથે અસોસિયેટ નહીં થઈ શકે. સેબીની મંજૂરી વિના હવેથી એજ્યુકેટર્સ ભળતુંસળતું ‘જ્ઞાન’ કહેવાતા જ્ઞાનને નામે આમ આદમીને પીરસી નહીં શકે. 

આ નિયમો તોડનાર સાથે સેબી શું કરશે? એમનું લાઇસન્સ રદ કરવા સુધીનો આદેશ આપશે. 

ફિનફ્લુએન્ઝર્સ બહુ નાલાયક બલા છે. માત્ર ફિનફ્લુએન્ઝર્સ શા માટે, ઇન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયાના બ્લાસ્ટથી બની બેઠેલા તમામ ગુરુજનો, જેઓ પોતાને ઇન્ફ્લુએન્ઝર્સ લેખાવે છે, એમાંના, હજારમાંના નવસો પંચાણુ નાલાયક છે. આ લોકો વાસ્તવમાં પોતાનો વ્યવસાય ચલાવે છે. આ લોકોએ દુકાન ખોલી છે. એમની દુકાનમાં હૈશોહૈશો કરીને ગરી જતા લોકો સીધાસાદા લોકો છે. એમને ખપે છે સલાહ, માર્ગદર્શન, સૂચન અને પ્રેરણા. મફતમાં લાભ મળે એવી કોઈ પણ વાત એમના માટે સોનેરી સલાહ છે. એથી, આ ‘જ્ઞાનપ્રસારકો’ લોકેને ટેસથી ભળતા માર્ગે દોરી શકે છે. એમ કરવાથી એમના બત્રીસ કોઠે દીવા બળે છે પણ એનમને અનુસરનારાનાં નાણાંની, જિંદગીની ચિતા સળગે છે. 

સેબીએ રજિસ્ટર્ડ કંપનીઓને મુશ્કેરાટ તાણાવ માટે આમ તો ગયા ઓક્ટોબરમાં પગલાં લેવાનાં શરૂ કર્યાં હતાં. એનું લેટેસ્ટ પગલું એ દિશામાં એક વિચારભર્યું પગલું છે. છતાં, એની અસરકારતા કેવીક રહે છે એ તો સમય જ ઠરાવશે, સેબી નહીં. 

લાઇવ સ્ટોક પ્રાઇસ પ્રમાણે ટિપ નહીં, રોકાણ માટે સીધી અને મોઢા પર સલાહ નહીં, કોઈ પ્રકારની ભાગીદારી કે સહયોગના નામે ફિનફ્લુએન્ઝર્સ સાથે દોસ્તી કે સોદો નહીં અને જરાય આાઅવળા થયા તો લાઇસન્સ કેન્સલ, ત્યાં સુધીની સેબીની સ્પષ્ટતા આમ તો સાચી દિશામાં છે પણ… 

લોભિયા હોય ત્યાં ફિનફ્લુએન્ઝર્સ કે ઇન્ફ્લુએન્ઝર્સ ભૂખે ના મરે. સૌથી પહેલા આ વાત જ કરી, રાઇટ?

નાણાકીય કે અન્ય પ્રકારની સલાહની સરવાણી વહાવીને પોતાનું ઘર ભરનારાને રોકવા આસાન નથી. આપણા પર ટિપ્સનો ચોમેરથી મારો થઈ રહ્યો છે. સાધુઓ ટીપ આપે છે, પાડોશી ટિપ આપે છે, લોકલ ટ્રેનમાં સહપ્રવાસી ટિપ આપે છે… ફલાણો શેર લઈ લો, ઢીંકણી બીમારીમાં આ દવાથી સારું થઈ જશે, ઘરમાં માખી હોય તો આમ કરો કે માખી ગાયબ થઈ જશે, સંબંધોમાં મીઠાશ લાવવા રોજ આમ કરો પછી જુઓ… આપણે કેટલાથી બચવાના? નહીં બચવાના, કારણ આપણને જ તો ટિપ ખપે છે. આપણે જ તો રાતોરાત માલદાર થવાનો રસ્તો ખપે છે. આપણને જ તો પોતાના ખેખરા જ્ઞાન કે આપણી વિવેકબુદ્ધિને પોતાનું અજ્ઞાન અને પછાતપણું સમજવાની બીમારી છે. આપણને જ તો બીજાના ક્ષુલ્લક જ્ઞાનને વિદ્વતા અને દૂરંદેશી સમજવાની આદત છે. એટલે તો આ ફિન્ફ્લુએન્ઝર્સનો, ઇન્ફલુએન્ઝર્સનો એવો રાફડો ફાટ્યો છે કે ના પૂછો વાત. 

શેરબજાર જેવી જગ્યા પહેલેથી લાલચ અને ખોટા અભરખાને કારણે પોષાતી રહી છે. સટ્ટો અને ખેલો શેરબજારમાં નવી વાત નથી અને એ ક્યારેય જૂની થવાની નથી. હર્ષદ મહેતા (અને એમની પહેલાંથી પણ) કેતન પારેખ અને 2025 સુધી શેરબજારમાં શેરના ભાવને પોતાની રીતે તાણી અને તોડી નાખનારાની ક્યારેય કમી રહી નથી. માત્ર અને માત્ર ફન્ડામેન્ટલ્સને આધારે, નર્યા વેપારી કારણોસર જ શેરનો ભાવ ઊંચે જાય કે ગબડી પડે એવું ભાગ્યે થાય છે. શું છે કે કંપનીઓને પણ તો રસ છે એમના શેરના ભાવમાં સતત વધારો થાય એની. આ એવી કુલડી છે જેમાં કંપનીઓ, જાણકારો અને હવે ફિન્ફ્લુએન્ઝર્સ સાથે મળીને ગોળ ભાંગે છે. એમાં જે નાના માણસો ફાવી ગયા એ કમાઈ ગયા અને જેઓ ના ફાવ્યા એ મર્યા.    

વાત એકલા ઇન્ટરનેટ કે ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ્સ પર લોકોને ધૂતવા મચી પડેલા લોકોની નથી. આવા લોકો ટેલિવિઝન પર પણ અઢળક છે. શેરબજાર શરૂ થાય એ સાથે ટીવી પર લાઇવ કિંમતો પર એમની મહાન ચર્ચાઓ શરૂ થઈ જાય છે. અખબારો-સામયિકોમાં અનેક લેખ પરોક્ષપણે અને સ્માર્ટલી પેશ થાય છે. એમનો હેતુ કોઈક રીતે રોકાણકારોને અમુકમતુક શેર ખરીદવા કે વેચવા ઉશ્કેરવાનો હોય છે. સેબી તો ઠીક, દુનિયાના કોઈ પણ દેશમાં, કોઈ પણ સત્તાધીશ કે વ્યક્તિ ચાહે તો પણ આવી ઠગાઈ પૂરેપૂરી રોકી શકે નહીં. એના પર લગામ માત્ર અને માત્ર એ વ્યક્તિ તાણી શકે, એ પણ અંગત ખપ પૂરતી, જે આવી ટિપ્સથી અભિભૂત થઈને પોતાના લાખના બાર બજાર કરવાનું રોકવા ચાહે છે. એ વ્યક્તિ એટલે રોકાણકાર પોતે. કેવી રીતે બચશો ભ્રમિત કરતી, ગેરમાર્ગે દોરતી ટિપ્સથી. સોએ સો ટકા સચોટ રસ્તો કોઈ નથી. છતાં વિચાર કરતાં જે સૂઝે છે એ આવું કંઈક છે. 

એક, શેરબજારમાં અને અન્યત્ર પણ, રોકાણ તો લાંબા ગાળાની ગણતરી સાથે જ કરો. એ પણ જાત અભ્યાસ પછી. 

બે, નુકસાન ખમવાની તૈયારી રાખો. માત્ર અને માત્ર કમાવાની ગણતરી આ બજારમાં કોઈના બાપની નથી ચાલી અને ચાલવાની નથી. દુનિયાના સૌથી દાદા એવા રોકાણકાર વૉરન બફેટે પણ નુકસાન ખમ્યાં છે તો આપણે કઈ વાડીના મૂળા?

ત્રણ, અફવાઓ અને કહેવાતી ટિપ્સ પર ભરોસો રાખતા પહેલાં યાદ રાખો કે પૈસા જવાના છે. બચી જાવ તો તમારાં નસીબ. બીજું શું?

ચાર, એટલું જ રોકાણ કરો જેને ગુમાવવવાનો વારો આવે તો પગતળેથી ધરતી ખસી ગયા જેવું ના લાગે. 

અને પાંચ, લાભ મળતો હોય ત્યારે, ઔર બઢેગા, ઔર બઢેગાનાં ગીત નહીં ગાવાનાં. રોકાણ પર કેટલો નફો લઈને એ શેરને આવજોય ટા ટા, બાય બાય કરી દેવું છે એની હદ હોય કે નહીં? 

આ બધી વાતો પછી પણ એ સત્ય નકારી શકાય નહીં કે શેરબજાર જેવો લાભ રોકાણના બહુ ઓછા વિકલ્પોમાં શક્ય છે. ઉત્તમ પ્રમોટર્સ, કંપનીનો તગડો પાયો, એનું ઉજળું ભવિષ્ય, સકારાત્મક દેશી-વિદેશી અર્થતંત્ર અને માહોલ સાથે આપણી સમજણનો સમન્વય થાય ત્યારે પરિણામ તરફેણમાં આવવાની શક્યતા વધી જાય છે. અન્યથા, બધું તબાહ થઈ શકે છે. સંયમ, સમજદારી, ગણતરી અને યોગ્ય વેળાએ લીધેલા નિર્ણયથી શેરબજાર ફળી પણ શકે છે. 

અને હા, ફિનફ્લુએન્ઝર્સથી, દેશ-વિદેશથી આવતા અમુક શેર ખરીદી લોના ચીટરિયા કૉલ્સથી, ટેલિવિઝન પર ફટફટ દેખાતી ટિપ્સથી આઘા રહો. છેવટે લાભમાં જ રહેશો.