રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન 4 ડિસેમ્બર 2025ના રોજ ભારત આવી રહ્યા છે અને આ મુલાકાતને વિશ્વ રાજકારણ તેમ જ ભારતની આર્થિક સુરક્ષા માટે અત્યંત જ મહત્વપૂર્ણ ગણવામાં આવી રહી છે. ભારત-રશિયા સંબંધો છેલ્લા 75 વર્ષથી વિશ્વાસ, સમ્માન અને સતત વ્યૂહાત્મક સહકાર પર આધારિત રહ્યા છે અને આજના બહુકેંદ્રી વિશ્વ વ્યવસ્થામાં રશિયા ભારતનો મહત્તમ સ્થિર સાથી છે.
ભારતની ઊર્જા સુરક્ષામાં રશિયાનો હિસ્સો સૌથી મોટો છે. હાલ ભારતના કુલ કાચા તેલમાં લગભગ 35 ટકા આયાત રશિયાથી થાય છે, જેમાં લાંબા ગાળાના કરાર, ઓછા મૂલ્યે મળતું કાચું તેલ, પ્રવાહી ગૈસ, ખાતર અને એમોનિયા જેવા પુરવઠાએ આંતરરાષ્ટ્રીય અસ્થિરતામાં મોંઘવારી ઘટાડવામાં ભારતને સીધી મદદ કરી છે. રક્ષા ક્ષેત્રમાં રશિયા દ્વારા પુરવઠો કરવામાં આવતા અદ્યતન વાયુરક્ષણ તંત્ર, બ્રહ્મોસ સંયુક્ત પ્રકલ્પ, સુખોઇ લડાકુ વિમાનો માટેનું સ્પેર માળખું અને પરમાણુ પનબોટ માટેની તકનીક ભારતને લાંબા ગાળે સુરક્ષિત રાખે છે. કૃષિ ક્ષેત્રે રશિયા-બેલારુસ તરફથી મળતા મહત્વના ખાતરોથી ભારતીય ઉત્પાદન સ્થિર અને વિશ્વસનીય રહે છે.
ભારત–રશિયા વેપાર છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં અસાધારણ રીતે વધ્યો છે. વર્ષવાર તુલનાત્મક ટેબલ સમગ્ર સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરે છે:
| વર્ષ | કુલ દ્વિપક્ષીય વેપાર (અબજ અમેરિકન ડૉલર સમકક્ષ) | નોંધ |
|---|---|---|
| 2020 | અંદાજે 8–10 | સામાન્ય સ્તર |
| 2021 | અંદાજે 13 | મહામારી પછી સુધારો |
| 2022 | અંદાજે 41–49 | કાચા તેલ આયાતમાં મોટો ઉછાળો |
| 2023 | અંદાજે 65 | અત્યાર સુધીનો સૌથી મોટો વધારો |
| 2024–25 | અંદાજે 68.7 | સર્વોચ્ચ સ્તર |
પુતિનની 2025ની મુલાકાત ત્યારે થઈ રહી છે જ્યારે રશિયા-અમેરિકા સંબંધો ઠંડા યુદ્ધ બાદના સૌથી કઠોર તબક્કામાં છે અને અમેરિકા દ્વારા વધારેલા આયાત કરોને કારણે ભારત-અમેરિકા વેપાર પર સીધી અસર થઈ રહી છે. BRICS રાષ્ટ્રો દ્વારા ડૉલર પરની નિર્ભરતા ઘટાડવાના પ્રયાસો તેજ થયા છે અને ભારત–રશિયા ઊર્જા સહકાર વૈશ્વિક બજારમાં ઊંડો પ્રભાવ પેદા કરી શકે છે.
આગામી દ્વિપક્ષીય બેઠકમાં ઊર્જા સુરક્ષા, સંયુક્ત રક્ષા ઉત્પાદન, રૂપિયા-રૂબલ વ્યવહાર પ્રણાલી અને બહુકેંદ્રી વિશ્વ વ્યવસ્થા જેવા મુદ્દાઓ મુખ્ય રહેશે એવી અપેક્ષા છે. આ મુલાકાત બાદ અમેરિકાનું પ્રતિક્રિયામાન વલણ ભારતીય શેરબજાર, વિદેશી મથક અને વસ્તુમૂલ્યોમાં તરત જ ચઢાવ–ઉતાર લાવી શકે છે. સંભાવિત પરિસ્થિતિઓમાં નવા આયાત કરો, દ્વિતિય પ્રતિબંધોની ચેતવણી અથવા રાજદ્વારીય દબાણનો સમાવેશ થઈ શકે છે.
હાલમાં ભારતે અમેરિકાનો સંપૂર્ણ વેપાર કરાર અટકાવી રાખ્યો છે કારણ કે ભારત રશિયા સાથે રક્ષા સહકાર મજબૂત કરી રહ્યું છે અને અમેરિકા તરફથી નીતિગત સ્થિરતા ન મળતા કોઈ મોટો કરાર કરવો યોગ્ય નથી. આર્થિક પરિસ્થિતિમાં રૂપિયા મજબૂત ડૉલર સામે નબળો દેખાઈ રહ્યો છે, નિકાસ ઘટી છે, વેપાર ખાધ વધી છે અને સંગ્રહ ફંડ પર દબાણ છે.
ત્યારે પણ ભારત સંપૂર્ણ તૈયારી સાથે આગળ વધી રહ્યું છે. રૂપિયા–રૂબલ લેવડદેવડ, BRICS નાણાંકિય માળખું, લાંબા ગાળાના તેલ કરારો, ઊર્જા પુરવઠાની વિવિધતા, તેમજ એશિયા–પ્રશાંત દેશોમાં નિકાસના નવા માર્ગો દ્વારા ભારત પોતાની વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતા વધુ મજબૂત બનાવે છે. સુ-57 અને સુ-75 જેવા ભાવિ પેઢીના લડાકુ વિમાનોના સહકારથી ભારતનું રક્ષણ માળખું વધુ શક્તિશાળી બની શકે છે. હાલમાં ભારતે છાયા વહન નૌકાઓ મારફતે લગભગ 5.4 મિલિયન ટન રશિયન તેલ આયાત કર્યું છે, જે પુરવઠો સતત ચાલુ રહે તે ભારતની ઊર્જા સુરક્ષા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
સમગ્ર રીતે જોવામાં આવે તો પુતિનની મુલાકાત માત્ર રાજદ્વારીય કાર્યક્રમ નથી, પરંતુ વિશ્વ રાજકારણ, ભારતની ઊર્જા સુરક્ષા, રક્ષા સહકાર, વૈશ્વિક શક્તિ સંતુલન અને ભારતની વ્યૂહાત્મક સ્થિતિને લાંબા ગાળે બદલનારી ઐતિહાસિક ક્ષણ છે. વિશ્વનું ધ્યાન દિલ્હી પર કેન્દ્રિત છે, અમેરિકાનું પ્રતિભાવ બજારને તરત હચમચાવી શકે છે અને ભારત પોતાની વ્યૂહાત્મક સ્વતંત્રતા પર અડગ રહી રશિયા સાથેની દાયમી મિત્રતા વધુ મજબૂત બનાવી રહ્યું છે..
Secretary — InGlobal Business Foundation (IBF)
Director — ReNis Agro International LLP, Ahmedabad, India
Subscribe Deshwale on YouTube
