ચીનપ્રવાસ, વાયા હોંગકોંગ અને મકાઉ…

ચીન… આપણો દુશ્મન કે પછી કટ્ટર હરીફ? જગતનો નવો દાદો કે પછી પાકિસ્તાનનો પક્ષ લેતો પાજી? કેટકેટલી નકારાત્મકતા અને દ્વિધા વચ્ચે શરૂ થયો ચીનપ્રવાસ, વાયા હોંગકોંગ અને મકાઉ…

ગોંગબેઈ પોર્ટ થઈને અમે ચીનના ઝુહાઈ પ્રાંતમાં પ્રવેશ્યા. અમે એટલે હું અને એક સ્કૂલનો મારો ગોઠિયો દીપક ભુપતાણી અને તેનો કઝિન નીરવ સાંગાણી. ઝુહાઈથી પહોંચવાનું હતું ગંગઝાઉ અને ટ્રેનમાં જઈએ તો સમય થાત સાત-આઠ કલાક. અમે હિંમત કરીને એક ટ્રાવેલવાળા સાથે વાતચીતનો પ્રયત્ન કર્યો. આપણે ચાઇનીઝના વાંધા તો એમને અંગ્રેજીના ફાંફા. છતાં સોદો થયો અને ટ્રેનની ટિકિટ કરતાં થોડા વધારે પૈસામાં અને ચોથા ભાગના સમયમાં અમે પહોંચી ગયા ગંગઝાઉ. 

ઓહ. માર્ગમાં જ ખબર પડવા માંડી કે આ દેશ કોઈક એવી માટીનો બનેલો છે જેનો આપણને, સામાન્ય ભારતીયોને સાચો પરિચય નથી. આપણે તો ચીનને એમ જાણ્યો અને મૂલવ્યો છે જેમ મીડિયાએ દર્શાવ્યો છે. ગંગઝાઉ પછી વુઝાઉ પછી યીવુ અને પછી શાંઘાઈ. પખવાડિયાની ટ્રિપમાં અમે માંડ ચાર સેન્ટર્સ આવર્યાં. દરેકનો પોતાનો ઠસ્સો અને દરેકની ગજબની શિસ્ત. કેવુંક છે ચીન? તોસ્તાન, એકદમ ઓર્ગેનાઇઝ્ડ, દરેક માણસ માટે સેફ અને ખરેખર એવું જ્યાં વસવાનું મન થાય. 

ગંગઝાઉ હોય કે વુઝાઉ, બધે ગગનચુંબી ઇમારતો એટલી કે ના પૂછો વાત. વળી બધી ઇમારતોનું અવ્વલ આર્કિટેક્ચર અને લાગે એવી જાણે ગયા વરસે જ બાંધવામાં આવી હશે. બે પૈડાંની સેગવ્હીલ્સથી માંડીને સાઇકલ અને બાઇક અને બસ સુધ્ધાં વીજળીથી ચાલે, એટલે પ્રદૂષણ નામમાત્રનું. 

લોકો કેવા? પારકી પંચાતમાં પડે નહીં. અથાક મહેનત કરે. એટલી મહેનત કે મનમાં થાય કે એક ચાઇનીઝની મહેનત ચાર ભારતીયોની મહેનતને ઝાંખી પાડી દે. છતાં ખૂબ કામ કર્યાનો ખોટો દેખાડો નહીં. ચોવીસેય કલાક જરૂરિયાતની વસ્તુઓની દુકાનો ખુલ્લી જોવા મળે. દીદી નામની ઓલા-ઉબર જેવી સર્વિસ એવી કે નવાઈ લાગે. એચલે તો ઉબરે ચીન છોડી દેવું પડ્યું હશે, યુ સી. અને વ્હોટ્સએપની છોડો, વીચેટ એવી એપ કે કોઈક આપણને કશુંક ચાઇનીઝમાં લખે તો ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં આપણે એને અંગ્રેજીમાં વાંચી શકીએ. વીચેટ ચીની લોકોનો જીવનનો એવો અંતરંગ હિસ્સો કે ચેટિંગથી માંડીને પેમેન્ટ સુધી બધાં માટે એક જ એપ વપરાય. પોલીસ એના કામમાં વ્યસ્ત અને અમારા જેવા વિદેશીઓને પોલીસે તો ઠીક, એકાદ ચીની નાગરિકે પણ આખા પ્રવાસ દરમિયાન પજવ્યા નહીં. 

વુઝાઉ જતા પહેલાં અમે ગંગઝાઉમાં વસતા બે-ત્રણ ભારતીયોને પણ મળી શક્યા. તેમના મતે વુઝાઉ ગામડું ગણાય. અમે વુઝાઉ પહોંચ્યા તો જોયું કે એ ગામડામાં ગલીઓ પણ આપણા મુંબઈની એસ. વી. રોડ અને એલબીએસ રોડને શરમાવે એવી હતી. ચોખ્ખાઈ વિશે કહેવાની જરૂર નથી, કેમ કે ચીન આખામાં એનું પાલન થાય છે. વુઝાઉથી યીવુ અમે કહેવાતી સાધારણ અથવા લોકલ ટ્રેનમાં ગયા. એમાં સીટના પાંચ પ્રકાર, સ્ટેન્ડિંગ, હાર્ડ-સોફ્ટ સીટ્સની બેઠક પણ અને પથારી પણ. બુકિંગ વખતે બેઉ ટાઇપની સ્લીપર્સ અને સોફ્ટ સીટ સોલ્ડ આઉટ, તેથી અમે હાર્ડ સીટ લીધી. ઇન્ટરનેટ પર એવી ટ્રેનના અમે ફોટોગ્રાફ્સ પહેલેથી જોયા હતા અને ખાસ્સી ચિંતામાં હતા. ચીની પ્રજાની ભીડ, માથે ઊભા પેસેન્જર્સ, ભાષાની કઠણાઈ વચ્ચે પંદર કલાકનો પ્રવાસ કરતા ક્યાંક…

વાસ્તવિકતા સાવ ઊંધી નીકળી. એક તો એ સાધારણ ટ્રેન રાજધાની એક્સપ્રેસને ડબા ક્લાસ કહેવડાવે એવી સુપર્બ નીકળી. સૉરી, પણ જે સાચું હોય તે સ્વીકારવું પડે. ટ્રેનના ઊભા પ્રવાસીઓ એવા સૌજન્યશીલ અને શિસ્તના પાલક કે કોઈની બેઠક પર બેસે નહીં. ફેરિયા આવે તો ઓફિશિયલ રેટ કાર્ડ સાથે અને પૂરી તમીઝ સાથે માલ વેચે. સ્ટેશન આવે કે એક અટેન્ડન્ટ બૂમ પાડી જાય, મધરાતે પણ, જેથી કોઈ ઊંઘતો પ્રવાસી પણ જાગીને ગંતવ્યસ્થાને ઊતરી શકે. થોડી થોડી વારે એક કર્મચારી આવીને કચરો પણ ઉપાડી જાય. અને આખા પ્રવાસ દરમિયાન બેએક વખત આવીને પોલીસ અધિકારીઓ દરેક કોચની તસવીરો પણ ખેંચી ગઈ, રખેને કંઈક અઘટિત બને તો… અને હા, સ્ટેશને વ્યવસ્થા એવી કે તમારી ટ્રેન આવે તેની પાંચ-સાત મિનિટ પહેલાં પ્લેટફોર્મ પર જઈ શકો. ટ્રેન આવે અને ટ્રેન જાય એની વચ્ચે પ્લેટફોર્મ પર કોઈ નહીં, સિવાય રેલવેના ગણ્યાગાંઠ્યા કર્મચારીઓ. 

યીવુમાં ચીનના ઉત્પાદનક્ષેત્રની વૈશ્વિક દાદાગીરીનો અકલ્પનીય પુરાવો છે. એ છે ઇન્ટરનેશનલ ટ્રેડ સિટી. તમારે જે ખરીદવું હોય એ ચીજ વિચારવાની. દાખલા તરીકે ગિફ્ટ આર્ટિકલ્સ. પછી પેલા ટ્રેડ સિટીના જે બ્લોકમાં ગિફ્ટ આર્ટિકલ્સ મળે ત્યાં પહોંચી જવાનું. બૉસ, એ પછી એના એકાદ બ્લોક કે બેએક માળને જોતાં જોતાં અને વરાઇટી દેખતા દેખતા સમય અને દમ બેઉ નીકળી જાય. એવી જ દશા દરેક ઉત્પાદનના મોરચે. ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, જ્વેલરી, ઘડિયાળ, સ્ટેશનરી, કપડાં, મોબાઇલ, નામ લેતા જાવ, બસ. 

મુંબઈને શાંઘાઈ બનાવવાની વાતો સાંભળી સાંભળીને મારા જેવા ઘણાએ આ મસ્ત નગરીમાં જુવાની જુસ્સાભેર ખર્ચી નાખી છે. તમામ લોચાલબાચા વચ્ચે આશા પણ સેવી છે કે એક દિવસ મારું શહેર પણ શાંઘાઈ થાશે. ભલે આપણે શાંઘાઈ જોયું ના હોય પણ મીડિયા અને નેતાઓના દાવા પરથી એટલું તો સમજી શકીએ કે શાંઘાઈ મુંબઈથી અનેકગણું આગળ હશે, સુધરેલું અને સગવડભર્યું હશે. અમે શાંઘાઈમાં શું જોયું? એની વાત આવતી પોસ્ટમાં… 

…હમણાં એટલું જ કે મુંબઈ શાંઘાઈ નહીં, યીવુ કે વુઝાઉ બનશે તો પણ મુંબઈગરાનાં ભાગ્ય ઉઘડી જશે. શિસ્ત, કાયદાનો કડપ અને નાગરિકોની જાગૃતિ ચીનના ગામડા જેવી પણ જો આ દેશમાં આવી જાય તો ઇન્ડિયા રાતોરાત નવો અને મજાનો દેશ થઈ જાય. તો, શાંઘાઈની વાત નેક્સ્ટ ટાઇમ..