સ્પૅમ કૉલ્સઃ સુખ, શાંતિ, સંપત્તિને નડતો ક્રૂર રૉન્ગ નંબર

આ દ્રશ્યો વિચારો…

દ્રશ્ય પહેલુંઃ એક બાઇકરનો ગંભીર અકસ્માત થયો છે. એનો મોબાઇલ તૂટી ગયો છે. એક રાહદારી મદદ કરવા આવે છે અને બાઇકરના આપ્તજનને એના મોબાઇલથી અકસ્માતની જાણ કરવા કૉલ કરે છે. બદનસીબે, એનો કૉલ રિસિવ થતો નથી કારણ સામી વ્યક્તિ અજાણ્યા નંબરને ભેદી જાણીને કૉલ ઉઠાવવાને બદલે કટ કરી નાખે છે.    

દ્રશ્ય બીજુંઃ એક વ્યાવસાયિક મહિલા પાસપોર્ટ માટે અરજી કર્યા પછી એની પ્રતીક્ષામાં છે. એની અરજીમાં કોઈક ખામી જડી આવતાં પાસપોર્ટ અધિકારી મહિલાને કૉલ કરે છે. બરાબર એ સમયે મહિલા કોર્પોરેટ મીટિંગમાં ભારે ત્રસ્ત અવસ્થામાં છે. એમાં વળી અજાણ્યા નંબરનો કૉલ જોઈને એ ભુરાઈ થાય છે, કૉલ ઉઠાવીને સામી વ્યક્તિને એલફેલ સંભળાવીને કૉલ કાપી નાખીને નંબર પણ બ્લૉક કરી નાખે છે. અધિકારી એને પાછો કૉક કરવા ચાહે તો પણ હવે નિરર્થક છે.   

દ્રશ્ય ત્રીજુંઃ પદ્મ એવોર્ડ માટે અરજી કર્યા બાદ એક સેલિબ્રિટી હવે સારા સમાચારની ઉત્કંઠ રાહ જોઈ રહ્યો છે. સતત વ્યસ્ત અને તંગ જીવન હોવાથી સેલિબ્રિટીએ એના મોબાઇલના સેટિંગમાં તમામ અજાણ્યા નંબર્સ બ્લૉક કરી રાખ્યા છે. એના દુર્ભાગ્યે, એને સંબંધિત મંત્રાલયમાંથી એના ચયનનો કૉલનો પ્રયાસ થાય છે પણ એના સુધી કૉલ પહોંચતો જ નથી. 

આ દ્રશ્યો કાલ્પનિક છે, બેશક. છતાં એમાં વરવી વાસ્તવિકતા ભારોભાર છલકાય છે. આપણે સૌ અજાણ્યા, વણજોઈતા, ભેદી, માથાના દુઃખાવા જેવા અગણિત કૉલ્સથી બિલકુલ આવી જ રીતે ત્રસ્ત છીએ. હવે વાત એકલા ટેલિમાર્કેટિંગના કૉલ્સની નથી રહી. હવે તો આપણને આવા કૉલ્સ વિદેશથી પણ આવતા થઈ ગયા છે. તો, કોઈક આપણને ‘ડિજિટલ અરેસ્ટ’થી લૂંટવા માગે છે, કોઈક અમેરિકાના અમુક શેર્સ પધરાવવા માગે છે, તો કોઈક વળી વીમો વેચવા માગે છે.   

સ્પૅમ કે ભેદી કૉલ્સ જોકે માત્ર ભારતીય સમસ્યા નથી. એ વૈશ્વિક અત્યાચાર છે. આ મોરચે જાણીતા એવા હિયા ગ્લોબલ કૉલ થ્રેટ રિપોર્ટના 2024ના ત્રીજા ત્રિમાસિક ગાળાના સંસ્કરણમાં જણાવાયું હતું કે એ ત્રિમાસિક ગાળામાં 9.7 બિલિયન એટલે 9,70,00,00,000 કે નવસો સિત્તેર સ્પૅમ કૉલ્સ થયા હતા. એટલે રોજના 10,50,00,000 ભેદી કૉલ્સ. બીજી એક સંસ્થા, કમ્પેરિટેક અનુસાર 2017 અને 2024 વચ્ચે સ્પૅમ કૉલ્સમાં અકલ્પનીય ઉછાળો નોંધાયો હતો. એકલા અમેરિકનો મહિને 3,00,00,00,000 કૉલ્સનો ત્રાસ સહન કરવા સુધી પહોંચી ગયા છે. હવે ચર્ચા કરીએ વૈશ્વિક સ્થિતિની. આપણે નજર કરીએ અમુક દેશ અને ખંડમાં સ્પૅમ કૉલ્સને લીધે સર્જાયેલી હાલતની. 

અમેરિકાઃ 2022માં અમેરિકનોએ ફોનથી થતા કૌભાંડમાં 39.5 બિલિયન ડોલર એટલે રૂ. 33,57,50,00,00,000 3.35 લાખ રૂપિયા ગુમાવ્યા હતા. દરેક અપહૃતે સરેરાશ 567 ડોલર ખોયા હતા. જેને ફિશિંગ હુમલા કહે છે એવા ઇલોક્ટ્રોનિક્સ સાધનોથી થતા કૌભાંડોમાં 2023માં દુનિયામાં 17% વધારો થયો હતો. એમાં દુનિયાના નિર્દોષ નાગરિકોએ 20.5 બિલિયન ગુમાવ્યા હતા. આપણા પ્રમાણે રકમ થઈ રૂ. 17,72,41,80,62,850 કે પોણાઅઢાર લાખ કરોડ રૂપિયા! દુનિયાભરના મોબાઇલ્સ પર 2023માં 62% સ્પૅમ ઇમેલ્સ ઠોકાયા હતા અને ઇમેઇલ્સના વૈશ્વિક ટ્રાફિકમાં એ 45.6% જેટલા હતા. એ વરસના મે મહિનામાં આવા ઇમેઇલ્સ મહત્તમ એટલે 50% હતા.  

યુરોપ અને એશિયાઃ દુનિયાના અન્ય ભાગને પણ ભેદી કૉલ્સનો લકવો પંગુ કરી રહ્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2023માં ઇંગ્લેન્ડના ગ્રાહકોએ ફોન કૌભાંડમાં 190 મિલિયન પાઉન્ડ એટલે રૂ. 20,31,90,18,000 ખોયા હતા. 

ચીનઃ 2023માં ચીનમાં ભેદી કૉલ્સમાં નાટ્યાત્મક ઉછાળો નોંધાયો હતો. એના લીધે લોકોએ 12 બિલિયન અમેરિકન ડોલરનો ફટકો સહન કરવો પડ્યો હતો. રૂપિયા થયા 10,37,34,18,00,000. ભારે ચતુરાઈ અને આધુનિક ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને થતા આ છળકપટનો ભોગ માત્ર વ્યક્તિઓ નહીં પણ વેપાર પણ થઈ રહ્યા છે. ડિજિટલ અને ટેલિકોમ નેટવર્કનાં છીંડાંનો ગેરફાયદો સ્કૅમર્સ બરાબર ઉઠાવી રહ્યા છે. એ માટે તેઓ ક્યારેક સરકારી અધિકારી, ક્યારેક બેન્કના પ્રતિનિધિ, સર્વિસ પ્રોવાઇડર વગેરેનો સ્વાંગ રચીને સંવેદનશીલ માહિતી મેળવી રહ્યા છે અને પૈસા પણ પડાવી રહ્યા છે. આ તોસ્તાન સમસ્યાના સચોટ ઉકેલ માટે શું કરવું એ યક્ષપ્રશ્ન પાછળ પડેલા સત્તાધીશો અને ટેલિકોમ ઓપરેટર્સના હાથ હેઠા પડી રહ્યા છે. આ સંકટ, બીજા શબ્દોમાં, વૈશ્વિક પડકાર બની ચૂક્યું છે. એના નિવારણ માટે શક્તિશાળી અને ભરોસેમંદ વૈશ્વિક સહયોગ, કડકમાં કડક નિયંત્રણોની આજ જેવી પહેલાં ક્યારેય જરૂર નહોતી. સાથે એટલી જ આવશ્યકતા ટેક્નોલોજીથી મળી શકતાં નિવારણોની પણ છે જેનાથી આ બીમારીની વ્યાપકતાનો કોઈક રીતે મુશ્કેરાટ થંભાવી શકાય. 

ભારતઃ આપણા દેશની વાત પર પાછા આવીએ. અહેવાલના દાવા કે સ્પૅમ કૉલ્સમાં ઘટાડો થયો છે, સત્ય તો વેગળું જ વર્તાય છે. ઓગસ્ટ-ઓક્ટોબર 2024માં ભારતમાં અનધિકૃત કૉલ્સની માત્રામાં 20% ઘટ આવી એવું સત્તાવાર અહેવાલમાં કહેવાયું તો શું? આપણામાંથી કોઈ આ વાત માનશે ખરું? સવાર હોય કે બપોર, સાંજ હોય કે રાત, જમતા હોઈએ કે અગત્યના કામમાં ગળાડૂબ હોઈએ, આપણા પર વણજોઇતા કૉલ્સનો મારો લગાતાર જારી જ છે. ભલે મોબાઇલ ઓપરેટર્સ અને સરકાર ગમે તે ડિંગ હાંકે, એમનો ભરોસો કેમનો કરવો? મને ખાતરી છે કે તમે પણ સહમત હશો કે પરિસ્થિતિ ખરતનાક છે જ અને ત્રાસદાયક પણ છે જ. હવે વાત કરીએ આ સ્પૅમ કૉલ્સની જીવન પર પડતી અસરના વાસ્તવિક કિસ્સાઓની. લેખની શરૂઆતમાં આપણે કાલ્પનિક દ્રશ્યોની વાત કરી હતી. હકીકત એ છે કે લોકો ભેદી કૉલ્સને લીધે ખરેખર મોટી આફતમાં પટકાઈ રહ્યા છે. આર્થિક ફટકા, ભાવનાત્મક તાણ, સુરક્ષા સામે પ્રશ્નાર્થચિહ્ન… સ્પૅમ કૉલ્સથી આ તમામ દુષ્પરિણામો ઠેરઠેર સર્જાઈ રહ્યાં છે. કદાચ આપણે સદભાગી કે આજ સુધી આવા કૌભાંડનો ભોગ નથી બન્યા. પણ એની કોઈ ખાતરી નથી જ કે હવે પછી આવા કોઈક કૌભાંડનું લક્ષ્ય આપણે ના હોઈએ. આવો, બે સાચા કિસ્સા જોઈએ જેમાં સ્પૅમ કૉલ્સે વ્યક્તિને મોટી ક્ષતિ પહોંચાડી. 

હૈદરાબાદના માણસે સિમ એક્ટિવેશનના નકલી કૉલમાં ગુમાવ્યા રૂ. 11 કરોડઃ ગયા ઓગસ્ટનો આ કિસ્સો છે. એક સાયબર ઠગિયાએ એક હૈદરાબાદીને કૉલ કરીને પોતાની ઓળખાણ ટેલિકોમ ઓપરેટર તરીકે આપી. કૉલરે હૈદરાબાદીને ચેતવણી આપી કે જો કેવાયસી એટલે ગ્રાહક ઓળખનો પુરાવો નહીં આપો તો તમારું સિમ ડિએક્ટિવેટ કરી દેવામાં આવશે. ઘાંઘા હૈદરાબાદીએ વિશ્વાસ કરી લીધો અન તરત એની સૂચનાનું અનુસરણ કરવા માંડ્યું. તો, પેલા કૉલરે એક લિન્ક મોકલી અને હૈદરાબાદીએ એના પર ક્લિક કરી દીધું. લિન્કમાં બેન્કની વિગતો પણ ભરી દીધી, જરાય એવા અંદેશા વિના કે લિન્ક એની સંવેદનશીલ બેન્કિંગ માહિતી પડાવી લઈ રહી છે. બસ, પછી શું હતું? ગણતરીના કલાકોમાં એના ખાતામાંથી રૂ. 11 લાખની ઉચાપત થઈ ગઈ.  

ગિફ્ટ-ક્લૉનિંગના નામે બેંગલુરુ સોફ્ટવેર એન્જિનિયર સાથે રૂ. 2.8 કરોડની ઠગાઈઃ આ કિસ્સો હજી બે દિવસ પહેલાંનો છે. વાત બેંગલુરુના ટૅકીની છે. ટેક્નોલોજીના સુવિજ્ઞ હોવા છતાં એની સાથે ગઠિયાવ રૂ. 2.8 કરોડની કળા કરી ગયા. એ ગઠિયાવે પોતાને મલ્ટીનેશનલ કંપનીના અધિકારી તરીકે પ્રસ્તુત કર્યા. એમણે ટૅકીને એક જોરદાર ફાયદાવાળા રોકાણની ઓફરમાં જોડાવાનો પ્રસ્તાવ આપવા સાથે એક મોંઘો મોબાઇલ ભેટ આપ્યો. લાલચમાં સોફ્ટવેર એન્જિયનિયરે એ ફોનમાં પાતાની બેન્કની અને અંગત માહિતી ભરવા માંડી. બચાળાને ખ્યાલ પણ ના આવ્યો કે આ રૂપકડો ફોનમાં જે કાંઈ વિગત જઈ રહી છે એની બેઠ્ઠી નકલ (ક્લૉનિંગ) અન્ય જગ્યાએ બની રહી છે. એ પછીનાં અઠવાડિયાંઓ ગઠિયાવ એના બેન્ક ખાતાનો આંટોફેરો કરતા રહ્યા અને ઉપાડી ગયા રૂ. 2.8 કરોડ. 

પણ હવે વાત માત્ર કૉલ્સની નથી રહી. 

હા, એકલા કૉલ્સ પર આ સમસ્યા અટકતી નથી. આપણા પર એસએમએસ, વ્હોટ્સએપ, ટેલિગ્રામ અને અન્ય કંઈક રીતે હુમલા થઈ રહ્યા છે. હાલત એવી થઈ છે કે આપણે સવારની ચા પહેલાં મોબાઇલમાંથી જન્ક સાફ કરતા જ ડહોળાઈ જઈએ છીએ. લાગે છે જાણે સ્પૅમર્સે આપણને ચારેકોરથી ઘેરી લીધા છે. આપણે ખરેખર આટલા સહેલો શિકાર છીએ? ક્યારેક લાગે છે હા, બિલકુલ એવું છે.   

એની અસર, માનસિક સ્વાસ્થ્ય પરઃ 

આ સ્પૅમની અનરાધાર ઝડીએ આપણા પર અને માનસિક વજ્રાઘાત કર્યા છે. મોબાઇલની રિંગ માત્ર વાગે કે ઘણાને બેચેની થવા માંડી છે એ વિચારે કે વળી કોઈક ભેદી કૉલ તો નહીં આવ્યો હોય. આ બેચેનીમાં એ ચિંતા ઉમેરી દો જે અજાણ્યા નંબરનો કૉલ નકાર્યા પછી થાય કે ક્યાંક કોઈ કામનો ફોન તો જતો નથી કર્યોને, અને આપણી ચિંતાનો ગુણાકાર થઈ જાય. પહેલેથી વ્યસ્ત અને દોડધામભરી જિંદગી જીવનારા આપણે બરાબર ફસાયા છીએ. આ ચક્ર ખરેખર અનંત થઈ ગયું છે. 

આર્થિક કિંમત પણ છે આની.

ભલે ખબર ના હોય પણ આ સ્પૅમ કૉલ્સની આર્થિક અસર પણ પડી રહી છે. એ સમયનો વિચાર કરો જે આવા કૉલ્સ સાથે પનારો પાડવામાં અકારણ ખર્ચાઈ રહ્યો છે. એ સમય આપણે અન્ય કોઈક પ્રવૃત્તિમાં લાભકારક રીતે વાપરી શક્યા હોત. સ્પૅમ કૉલ્સને કારણે કંપનીઓમાં વેડફાઈ જતા કર્મચારીઓના સમયનો વિચાર કરો. એનાથી થતા નુકસાનની આર્થિક અસર અસાધારણ છે. મુદ્દે, ભેદી કૉલ્સ માત્ર અવગડ ઊભી નથી કરી રહ્યા, મોટી કટોકટી બની ગયા છે. 

ભારતીય પરિપ્રેક્ષ્ય – આપણે શું કરી રહ્યા છીએ?

ગયા ઓક્ટોબરમાં આપણા માહિતીસંચાર ખાતા (ડીઓટી)એ સ્પૅમ કૉલ્સ અને મેસેજિસને ખાળવા પગલાંઓ ઉઠાવવાની જાહેરાત કરી હતી. એણે ટેલિકોમ રેગ્યલેટરી ઓફ ઇન્ડિયા કે ટ્રાઈને ભલામણો કરવા જણાવ્યું હતું. ટ્રાઈનો એવો મત છે કે સ્પૅમ માટે ટેલિકોમ ઓપરેટર્સને દંડવા જોઈએ. બીજી તરફ ટેલિકોમ ઓપરેટર્સનો આવા કૉલ્સ અને મેસેજિસ પર નહીંવત્ કાબૂ છે. ટેલિકોમ ઓપરેટર્સનું સૂચન છે કે આવા કૉલ્સ વગેરે માટે એ ટેલિમાર્કેટર્સ અને કંપનીઓને દંડવા જોઈએ જેઓ એના માટે ખરેખર જવાબદાર છે. 

સરકારી નીતિઓ અપર્યાપ્ત અને ઢંગધડા વિનાની છે. સપ્ટેમ્બર 2024માં, દેશમાં દોઢ અબજ મોબાઇલ કનેક્શન્સ હોવા છતાં, નવું મોબાઇલ કનેક્શન લેવા આપણે ત્યાં કડક નિયમો નથી. ગુનેગારો પણ આપણે ત્યાં ચપટી વગાડતા નવું કનેક્શન ખરીદી શકે છે અને પલકવારમાં જૂના કનેક્શનને રફેદફે પણ કરી શકે છે. આપણી ટેલિમાર્કેટિંગ કંપનીઓ ટેસથી અંગત ઉપયોગ માટેના મોબાઇલ નંબર્સનો બેફામ ઉપયોગ કરે છે. એ માટે મળતા સ્પેશિયલ નંબર્સની તેઓ બેધડક ઉપેક્ષા કરે છે. ટેક્નોલોજીએ અકલ્પનીય હરણફાળ ભરી હોવા છતાં, ટેલિકોમ કંપનીઓ ખંધાઈપૂર્વક કહે છે કે અમે સ્પૅમને રોકી શકીએ એમ નથી. એનાથી પણ ખરાબ એ કે એ નહીં રોકવાની લાચારી બતાવીને ઘણીવાર આ કંપનીઓ આવક પણ રળે છે.   

કેવી રીતે ટેલિકોમ કંપનીઓ એમાંથી નફો રળે છે?

બહુ સરળ ત્રિરાશિ છે. ઓપન સિક્રેટ છે. જેટવા વધુ કૉલ્સ થાય એટલી વધારે આવક મોબાઇલ કંપનીઓની થાય છે. એટલે જ એમને સખત પગલાં ઉઠાવવામાં તકલીફ પડે છે. રહી વાત સરકારી નીતિઓની તો એની નબળાઈઓની આપણે વાત કરી જ ગયા છીએ. 

પ્રજા કેમ નિઃશબ્દ છે?

કારણ કે પ્રજા લાચાર છે, નિઃસહાય છે. આ સ્પૅમ્સના રોગ સામે કશુંક કરવા અસમર્થ છે. એના વિશે ફરિયાદ કરવી આસાન નથી અને કરી તો પણ મળતું પરિણામ અસંતોષકારી છે. આ સમગ્રતયા ઉદાસીનતાનો ગેરલાભ ઉઠાવીને સ્પૅમર્સ વિકસી રહ્યા છે. તેઓ જાણી ગયા છે કે એમને રોકવાવાળું કોઈ નથી. 

સ્પૅમ કૉલ્સ સામેની લડતનાં સૂચનો

આ સમસ્યાથી ત્રસ્ત અને શિકાર તરીકે મેં વિચારેલાં અમુક સૂચનો આ પ્રમાણે છેઃ 

એઆઈ અને એમએલઃ આર્ટિફિશિલ ઇન્ટેલિજન્સ અને મશીન લર્નિંગથી દરેક કૉલ, સંદેશો અને ઇમેઇલની તપાસ થઈ શકે છે. એમાંથી સ્પૅમ્સની રિયલ-ટાઇમ છટણી થઈ શકે છે. એ માટે વોઇસ રિક્ગનિશન એટલે અવાજ પારખવાની ટેક્નોલોજી, કૉલરના અંદાજ, વર્તનનું પૃથ્થકરણ કરવાની ટેક્નોલોજી પણ વારી શકાય છે. સાથે વારી શકાય છે બ્લોકચેઇન નિવારણો. એમના સમન્વયથી સંદેહાત્મક કૉલ્સ, મેસેજિસ, પ્રવૃત્તિ, બધાંને પકડી પાડી શકાય છે. ગુનો કરનારને હળવો ઠપકો આપીને કે મામૂલી દંડ કરીને જતો શાનેકરવામાં આવે છે? એવી કુવૃત્તિના સ્થાને એની સાન ઠેકાણે લાવી દે એવો દંડ અને એવી સજા કરી શકાય છે.

દંડ અને નિયમનઃ સ્પૅમ નંબર અને ઇમેઇલ એડ્રેસીસ વિરુદ્ધ ખરેખર ઠોસ પગલાં લેવાની જરૂર હવે છે. અંગત વપરાશ માટે લીધેલા મોબાઇલ નંબર્સનો સ્પૅમિંગ માટે ઉપયોગ કરતી કંપનીઓને તો બરાબર ભીંસમાં લેવી જ જોઈએ, સાથે એ રીતે પોતાના નંબરનો દુરુપયોગ કરતા કે કરવા દેતા કર્મચારીઓને પણ આંટીમાં લેવા જોઈએ. અગંત નંબરનો ઉપયોગ સ્પૅમિંગ માટે કરનાર પર પણ સખત દંડ ઠોરી દેવા જોઈએ.  

જનજાગૃતિ અભિયાનઃ માત્ર સરકાર નહીં, બિનસરકારી સેવાસંસ્થાઓએ સુધ્ધાં લોકોને ભેદી કૉલ્સનું અથથી ઇતિ, ટકોરાબંધ રીતે શીખવવા, એની સાથે સંકળાયેલાં જોખમોથી સુમાહિતગાર કરવા, વારંવાર અને અસરકારક અભિયાન ચલાવવાં જોઈએ. જનજાગૃતિ આ દિશામાં પહેલું અને મહત્ત્વનું કદમ પુરવાર થઈ શકે છે. 

ઇમેઇલ્સ અને એમાંથી મેળવી શકાતી પ્રેરણાઃ ગૂગલ જેવી કંપનીઓએ આપણા ઇનબોક્સીસ સુધાર્યા છે. એમણે આપણા પ્રાઇમરી કે પ્રમુખ મેઇલ્સને ઘણે અંશે, સ્પૅમ મેઇલ્સથી અલગા કરી બતાવ્યા છે. યાહૂ અને હોટમેઇલે એના સુવર્ણકાળમાં કર્યું હતું એની તુલનામાં ગૂગલે આ મોરચે ઘણું સારું કામ કરી બતાવ્યું છે. ટેલિકોમ કંપનીઓ ધારે તો એસએમએસ, કૉલ્સ અને મેસેજિંગના મામલે આવું કરી જ શકે છે. મન હોય તો…

મૌલિક નિવારણોઃ ડાયનામિક નંબર શિલ્ડિંગ (ડીએનએસ) એવી વ્યવસ્થા હોઈ શકે છે જેનાથી વપરાશકર્તા સમયાંતરે એનો નંબર બદલી શકે. એના લીધે સ્પૅમર્સ માટે ચોક્કસ નંબર પર થતી પ્રવૃત્તિઓનો તાગ કે રેકોર્ડ મેળવવો ઘણો અઘરો થઈ શકે છે. આ પગલું ઉઠાવતી વખતે ન્યાયસંગત અને અસલ સંપર્કોને સમસ્યાથી અસરગ્રસ્ત થતા ખાળી શકાય એવી ગોઠવણ પણ થઈ જ શકે છે. 

સખત કાયદા અને એનો સખત અમલ પણઃ સરકાર ક્યાં સુધી પોતાની અસમર્થતાના લાળા ચાવ્યા કરશે? સરકારે સ્પૅમિંગ વિરુદ્ધ સખત કાયદા બનાવવા ઉપરાંત એનો કડક અમલ કરીને બતાવ્યે છુટકો છે. એમ થશે ત્યારે જ અવળચંડાઈ કરનારાને અડપલું કરવાના વિચારમાત્રથી થથરી જશે. 

આ લેખ લખવો મારા માટે બહુ કષ્ટદાયક લાગણી રહી છે. છતાં એવી આશાએ લખ્યો છે, એના લીધે કશીક તો ચર્ચા શરૂ થશે અને આ સળગતા પ્રશ્ન પર કોઈકનું ધ્યાન ખેંચાશે. ભલે રાતોરાત આ સમસ્યાનો ઉકેલ ના આવે પણ સરકાર, અધિકારીઓ, ટેલિકોમ કંપનીઓ આપણા કિંમતી સમય, આપણી આવક અને આપણી શાંતિના નુકસાનને રોકવા માટે સચેત થશે એવી પણ લાગણી તો ખરી જ.  

આપણે, સામાન્ય માણસો, સહિયારા થઈને સખત નિયંત્રણોની માગ કરી શકીએ છીએ. આપણે ટેક્નોલોજીનો અસરકારક ઉપયોગ કરીને રસ્તો કાઢવાનો પોકાર કરી શકીએ છીએ. આપણે પોતાની જાતને અને અન્યોને પણ આ સંકટ વિશે જ્ઞાત કરવા સજાગ રહીને જ્ઞાનપ્રસાર કરી શકીએ છીએ. સ્પૅમ કૉલ્સ માત્ર એક ઉત્પાત નથી. એ આપણા અસ્તિત્વ, આપણી સંપત્તિ સામે અકલ્પનીય ખતરો છે. એ આપણા અર્થતંત્ર માટે, આપણી સુરક્ષા માટે પણ, અને આપણા માનસિક સંતુલન માટે પણ એટલો જ અકલ્પનીય ખતરો છે. હવે એને વણદેખો કરી શકાય એમ નથી. સ્પૅમ કૉલ્સ સામેની લડત આપણા અસ્તિત્વની અને આપણી માનસિક શાંતિની લડત છે.