અફઘાનિસ્તાનના વિદેશ મંત્રી આમીર ખાન મત્તાકી અને ભારતના વિદેશ મંત્રી ડૉ. એસ. જયશંકર વચ્ચે થયેલી તાજેતરની બેઠક દક્ષિણ એશિયાના નવા યુગની શરૂઆત દર્શાવે છે. 2021 પછી પ્રથમ વખત ભારત અને તાલિબાન પ્રશાસન વચ્ચે ઉચ્ચ સ્તરની ચર્ચા થઈ છે, જે નવી દિલ્હી તરફથી સાવચેત પરંતુ વ્યૂહાત્મક પુનઃસંપર્કનું પ્રતિબિંબ છે.
કાબુલમાં ભારતનું “ઇન્ડિયન મિશન” — એક વ્યાવહારિક પગલું
ભારતે કાબુલમાં પોતાની દૂતાવાસ ફરી ખોલી છે, પરંતુ તેનું નામ “ઇન્ડિયન મિશન” રાખ્યું છે — જે એક રાજદ્વારી સંકેત છે.
તેનો અર્થ એ છે કે ભારત તાલિબાન સરકારને આધિકારિક માન્યતા આપ્યા વિના વ્યવહારિક સહકાર જાળવવા માંગે છે.
“એમ્બેસી”ને બદલે “મિશન” શબ્દ પસંદ કરીને ભારત એ દર્શાવ્યું છે કે તે વેપાર, માનવીય સહાય, વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ અને વિઝા સેવાઓ પર ધ્યાન આપશે — રાજકીય માન્યતા પર નહીં.
આ રીતે ભારત પોતાના વેપારી હિતો, અફઘાનિસ્તાનમાં કામ કરતા ભારતીય વેપારીઓ, અને બંને દેશોની પરંપરાગત લોકો-લોકો વચ્ચેની જોડાણોને સુરક્ષિત રાખી શકે છે.
વેપાર અને આર્થિક શક્યતાઓ
અફઘાનિસ્તાનની અર્થવ્યવસ્થા મુખ્યત્વે કૃષિ અને સૂકા મેવાંના નિકાસ પર આધારિત છે, અને ભારત તેનો સૌથી મોટો બજાર છે. વર્ષ 2024–25માં બંને દેશો વચ્ચેનો વેપાર લગભગ USD 1.01 બિલિયન રહ્યો હતો, જેમાંથી USD 689.81 મિલિયન અફઘાનિસ્તાનના નિકાસ હતા — મુખ્યત્વે અંજીર, સૂકા મેવાં અને હીંગ (અસફેટીડા).
વેપારના માર્ગોનું પુનર્જીવન
આ નવી રાજદ્વારી વાતચીતથી ફરીથી દસ્તાવેજી પ્રક્રિયા અને કસ્ટમ્સ સિસ્ટમ સરળ બનશે, ખાસ કરીને નીચેના માર્ગોથી:
- અટારી–વાઘા બોર્ડર (પાકિસ્તાન મારફતનો મુખ્ય માર્ગ)
- ચાબહાર પોર્ટ, ઈરાનમાં (ભારતનો વ્યૂહાત્મક રોકાણ, જે પાકિસ્તાનને બાયપાસ કરે છે)
આથી અફઘાન અંજીર, હીંગ, કિસમિસ અને પિસ્તા જેવા નિકાસ ઉત્પાદનોનો પુરવઠો ફરી નિયમિત રીતે શરૂ થઈ શકે છે.
અફઘાનિસ્તાનની ભેટ — અંજીર અને સૂકા મેવાંના ભાવ ઘટશે
નવી રાજદ્વારી સહકારથી અફઘાનિસ્તાનમાંથી અંજીર, કિસમિસ અને સૂકા મેવાંનો પુરવઠો વધશે.
તેના કારણે ભારતમાં આ વસ્તુઓના ભાવમાં 10–20% સુધી ઘટાડો થવાની શક્યતા છે.
પહેલાં સપ્લાય ખોરવાઈ જતા ભાવ વધી ગયા હતા, પરંતુ હવે ગુણવત્તાવાળા અફઘાન સૂકા મેવાં વધુ ઉપલબ્ધ બનશે.
અફઘાન ખેડુતોને સહાય
અંજીર, કિસમિસ અને હીંગના ઉત્પાદકોને ભારત તરફથી સ્થિર અને મોટા ઓર્ડર મળશે.
ભારત કૃષિ તકનીક, પેકેજિંગ અને ખાદ્ય સુરક્ષા ધોરણોમાં સહયોગ આપી શકે છે, જે અફઘાનિસ્તાનની ગ્રામ્ય અર્થવ્યવસ્થાને મજબૂત બનાવશે.
ભારતનું પ્રાદેશિક કેન્દ્ર તરીકે સ્થાન મજબૂત બનશે
નિયમિત પુરવઠા સાથે ભારત અફઘાન સૂકા મેવાંને *ગલ્ફ દેશો, ASEAN અને યુરોપમાં *રી-એક્સપોર્ટ કરવા માટે મહત્વનું કેન્દ્ર બની શકે છે. આથી ભારતીય સ્પાઈસ અને ફૂડ પ્રોસેસર ઉદ્યોગોને પણ ફાયદો થશે.
આંતરરાષ્ટ્રીય પોલિટિક્સ અને વ્યૂહાત્મક સંતુલન
આ સંબંધ માત્ર વેપાર સુધી સીમિત નથી. ભારત સમજ્યું છે કે આર્થિક સહકારથી ક્ષેત્રમાં સ્થિરતા આવે છે.
કાબુલમાં ભારતીય હાજરી વધવાથી ભારતને મધ્ય એશિયામાં પ્રભાવ જાળવવામાં મદદ મળશે અને ચીન–પાકિસ્તાન જેવી શક્તિઓ સામે સંતુલન મળશે.
શિક્ષણ, આરોગ્ય અને માનવીય સહાયના ક્ષેત્રોમાં ભારતની પહેલ તેની સોફ્ટ પાવરની શક્તિ દર્શાવે છે — જે લાંબા ગાળાના વિશ્વાસના સંબંધ બાંધે છે.
વેપાર આંકડા (FY 2024–25)
| ઉત્પાદન | અફઘાનિસ્તાનમાંથી ભારતની આયાત | ભારતની કુલ આયાતમાં ભાગ | અપેક્ષિત અસર |
|---|---|---|---|
| અંજીર | USD 150–200 મિલિયન | 90% | 15–20% ભાવ ઘટાડો |
| હીંગ (અસફેટીડા) | USD 100–120 મિલિયન | 90% | સપ્લાય સ્થિરતા, ખર્ચ ઘટાડો |
| કિસમિસ અને સૂકા મેવાં | USD 150–200 મિલિયન | મહત્વપૂર્ણ | 10–15% પુરવઠો વધારો |
| કુલ દ્વિપક્ષીય વેપાર | USD 1.01 બિલિયન | +7.4% YoY | 2026 સુધી USD 1.2–1.3 બિલિયન સુધી પહોંચી શકે |
જોખમ અને હકીકતો
- અફઘાનિસ્તાનની આંતરિક રાજકીય સ્થિતિ અસ્થિર છે.
- ભારતનું ધ્યાન ફક્ત વેપાર અને માનવીય સહકાર સુધી સીમિત રહેશે.
- પાકિસ્તાનના માર્ગ પરની નિર્ભરતા હજી જોખમી છે, છતાં ચાબહાર પોર્ટ એક સારો વિકલ્પ છે.
- ડૉ. એસ. જયશંકર અને આમીર ખાન મત્તાકી વચ્ચેની આ બેઠક ભારત–અફઘાનિસ્તાન વચ્ચે વિશ્વાસ, સંવાદ અને વેપારના નવા દ્વાર ખોલે છે.
- કાબુલમાં ભારતનું મિશન ખોલવાનું પગલું વ્યવહારિક, સંતુલિત અને ભવિષ્યમુખી છે.
આ નવો તબક્કો દક્ષિણ એશિયામાં સ્થિરતા, આર્થિક રાહત અને વેપારના નવા અધ્યાયની શરૂઆત કરશે.
Hiren Gandhi
Secretary, InGlobal Business Foundation (IBF)
Director- ReNis Exim House
Brand Ambassador – Namaste Hanoi , Vietnam
Subscribe Deshwale on YouTube
