દર વર્ષે આઠ માર્ચે વિશ્વ મહિલા દિવસ ઉજવાય છે. આ દિવસ મહિલાઓના અધિકારો, સમાનતા અને પ્રગતિ માટેના પ્રયત્નોની ઉજવણીનો અવસર છે. પરંતુ, શું માત્ર એક દિવસનું સન્માન પૂરતું છે? આજે પણ વિશ્વમાં મહિલાઓ સાથે અસમાનતા, શોષણ અને અત્યાચારના કિસ્સા સતત વધી રહ્યા છે. આ લેખમાં અમે વૈશ્વિક સ્તરે મહિલાઓની સ્થિતિ, તેમની સફળતાઓ અને પડકારોની ચર્ચા કરીશું.
વિશ્વ મહિલા દિવસનો ઇતિહાસ
પરોક્ષપણે જોતાં વિશ્વ મહિલા દિવસની શરૂઆત 1913માં થઈ. એ વરસે રશિયામાં મહિલાઓએ પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ સામે વિરોધ નોંધાવ્યો, પરિણામે દેશના શાસક ઝારનું પતન થયું. સાથે, મહિલાઓને મતદાનનો અધિકાર પણ મળ્યો. 1922માં વ્લાદિમીર લેનીને આઠ માર્ચને વિશ્વ મહિલા દિવસ જાહેર કર્યોહતો. યુનાઇટેડ નેશન્સે 1977માં સત્તાવાર રીતે આ દિવસને મહિલા દિવસ તરીકે જાહેર કર્યો હતો.
મહિલાઓની રાજકીય અને સામાજિક સ્થિતિ
યુનાઇટેડ નેશન્સના 2024ના અહેવાલ અનુસાર, દુનિયાના 195 દેશોમાંથી 113 દેશો એવા છે જ્યાં આજ સુધી કોઈ મહિલા પ્રમુખ બની નથી. માત્ર બે ડઝન દેશોમાં મહિલાઓ સર્વોચ્ચ પદે પહોંચી છે. વિશ્વના કુલ સાંસદોમાં પણ મહિલાઓ ફક્ત 26.5% છે. મંત્રાલયોનાં 22% પદો જ મહિલાઓ પાસે છે.
અમેરિકા અને ચીન જેવા મહાશક્તિશાળી દેશોમાં પણ આજ સુધી કોઈ મહિલા રાષ્ટ્રપતિ બની નથી. આંકડા સાબિત કરે છે કે સત્તા અને નેતૃત્વની દૃષ્ટિએ મહિલાઓને હજી લાંબો માર્ગ કાપવાનો છે.
આર્થિક અસમાનતા અને રોજગાર
મહિલાઓ પુરુષો જેટલું જ કામ કરે છતાં, તેઓને 20% ઓછી મજૂરી મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે, અમેરિકા જેવા વિકસિત દેશમાં પુરુષ એક ડોલર કમાય ત્યારે મહિલાઓ ફક્ત 81 સેન્ટ કમાય છે. વર્લ્ડ ઇકોનોમિક ફોરમના 2023ના રિપોર્ટ અનુસાર, વર્તમાન ગતિએ સ્ત્રીને પુરુષ સમાન સ્તરે પહોંચતાં 257 વર્ષ લાગશે.
વેપારની વાત કરીએ. ફોર્ચ્યુન 500 કંપનીઓમાં ફક્ત 10% કંપનીઓ મહિલાઓ દ્વારા સંચાલિત છે. આઈટી ક્ષેત્રમાં મહિલાઓ ફક્ત 28% પ્રતિનિધિત્વ ધરાવે છે. વેપાર, ઉદ્યોગ અને ટેકનોલોજીમાં હજુ પુરુષ વર્ચસ્વ ધરાવે છે.
અત્યાચાર અને શોષણ
વિશ્વમાં દર ત્રણમાંથી એક મહિલા જીવનમાં ક્યારેક શારીરિક અથવા લૈંગિક અત્યાચારનો ભોગ બને જ છે. દર 11 મિનિટે ક્યાંક એક મહિલા હત્યાનો શિકાર બને છે. 12 લાખથી વધુ નાની દીકરીઓનાં પરાણે લગ્ન થાય છે. માનવની દાણચોરી એટલે હ્યુમન ટ્રાફિકિંગમાં 71% મહિલાઓ અને બાળાઓ હોય છે. ગર્ભધારણ અને પ્રસૂતિ દરમિયાન દર કલાકે 800 મહિલાઓનું મૃત્યુ થાય છે.
શિક્ષણ અને સમાનતા માટે પ્રયત્નો
13 કરોડ કિશોરીઓ આજે પણ પ્રાથમિક શિક્ષણથી વંચિત છે. કેટલાક દેશોમાં આજે પણ મહિલા વિદ્યાર્થીનીઓ માટે ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રતિબંધિત છે. અફઘાનિસ્તાન, સાઉદી અરેબિયા, ઇરાન જેવા દેશોમાં મહિલાઓ પર કડક નિયંત્રણો છે.
સકારાત્મક દૃષ્ટિએ જોતાં, આઇસલેન્ડ, નોર્વે અને ફિનલેન્ડ જેવા દેશોએ મહિલા સમાનતામાં નોંદનીય પ્રગતિ સાધી છે. આઇસલેન્ડમાં 90% નેતૃત્વનાં પદો મહિલાઓ સંભાળે છે. નોર્વેમાં 45% સાંસદ મહિલાઓ છે. મહિલાઓ માટે ત્યાં સમાન પગારનો કાયદો પણ છે. યુરોપના મોટા ભાગના દેશોએ મહિલા અધિકાર માટે મહત્ત્વપૂર્ણ પગલાં ભર્યા છે.
તત્કાલ પ્રગતિ માટે જરૂરી પગલાં
- મહિલાઓને શૈક્ષણિક અને આર્થિક સ્વતંત્રતા આપવી.
- સમાન પગાર અને રોજગારની તક સુનિશ્ચિત કરવી.
- શારીરિક અને માનસિક સુરક્ષાની ખાતરી કરવી.
- કુટુંબ અને સમાજમાં મહિલા સન્માન માટે માનસિકતા બદલવી.
- મહિલાઓ સાથે થતો અન્યાય અટકાવવા કડક કાયદા અમલમાં મૂકવા.
વિશ્વ મહિલા દિવસ એક સીમિત ઉજવણી નથી, તે એક સંકલ્પ છે. આપણે મહિલાઓ માટે સમાનતા અને સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે દરરોજ અને સંનિષ્ઠ પ્રયત્ન કરવો પડશે. એક દિવસ નહીં, 365 દિવસ મહિલાઓનું સન્માન કરવું પડશે, કારણ કે ‘મહિલા નથી તો કંઈ નથી.’
