By : Hiren Gandhi
ભારતીય રૂપિયા છેલ્લાં કેટલાક મહિનાઓથી અમેરિકન ડોલર સામે સતત દબાણમાં છે કારણ કે વેપાર ખાધ ઝડપી ગતિએ વધી રહી છે, આયાતની કિંમત વધી રહી છે અને વિદેશી રોકાણમાં ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે. ઑક્ટોબર 2025માં ભારતનો વેપાર ખાધ USD 41.68 અબજ સુધી પહોંચી ગયો હતો, જ્યારે થોડાં મહિનાં પહેલા તે USD 32.15 અબજ હતો. ક્રૂડ ઓઈલની મોંઘવારી, સોનાની ભારે ખરીદી, નિકાસની ધીમો વિકાસ દર અને કેપિટલ આઉટફ્લો આ બધું ભારતીય કરન્સી પર સીધી અસર કરી રહ્યું છે. દરેક વધેલા ઓઈલ બિલ સાથે ભારતને વધુ ડોલર ચૂકવવા પડે છે અને એટલીજ ઝડપે રૂપિયા નબળો બને છે.
પરિસ્થિતિને વધુ મુશ્કેલ બનાવનાર એક મોટો નિર્ણય 2025માં અમેરિકાએ કર્યો, જ્યારે સ્ટીલ અને એલ્યુમિનિયમ પર કુલ 50 ટકા ટેરિફ લગાવવામાં આવ્યા. આશરે USD 4.56 અબજના ભારતીય ઉત્પાદનો امریکન બજારમાં તરત જ મોંઘા થઈ ગયા. એન્જિનિયરિંગ અને મેટલ આધારિત વસ્તુઓ નિકાસ કરતી MSME ઉદ્યોગોને સૌથી મોટો ઝટકો લાગ્યો. ઓર્ડરમાં ઘટાડો થતાં ડોલરની આવક ઘટી અને રૂપિયા પર દબાણ વધારે ઊંડું થયું.
આર્થિક વિશ્લેષકો આને અમેરિકાની વ્યૂહાત્મક ચાલનો એક ભાગ માને છે. એશિયામાં પ્રભાવ જાળવવા માટે અમેરિકા વેપાર દબાણ, વૈશ્વિક ફોરમ્સ, કિંમતની સ્પર્ધા અને સુરક્ષા સહકાર જેવા સાધનોનો ઉપયોગ કરે છે, જેનો પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ અસર ભારતની આર્થિક નીતિઓ પર પડે છે. આ સંજોગોમાં ભારતને સહકાર અને સ્વતંત્રતા બંને વચ્ચે સંતુલન જાળવવું પડે છે.
પરંતુ ભારતે પાછું ખેંચાવાનો વિકલ્પ પસંદ કર્યો નથી. સરકારે સ્પષ્ટ દિશા નક્કી કરી છે કે ડોલર પરનો ભાર ઓછો કરવો અને નિકાસ વધારવી. ભારત યુરોપ, આફ્રિકા, મધ્ય પૂર્વ અને લેટિન અમેરિકામાં નવા બજારો બનાવવા પર ધ્યાન આપી રહ્યું છે જેથી અમેરિકા પર નિર્ભરતા ઘટે. સાથે જ વેલ્યૂ-એડેડ મેન્યુફેક્ચરિંગ જેમ કે ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, એન્જિનિયરિંગ અને મશીનરીને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવી રહ્યું છે. MSME માટે નિકાસ ક્રેડિટ, ટેક્નોલૉજી અપગ્રેડ અને બજાર ઍક્સેસ વધારવાની યોજના ઝડપથી અમલમાં આવી રહી છે. રૂપિયા આધારિત વૈશ્વિક વેપારને વેગ આપવા માટે લગભગ 30 દેશો સાથે વોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ સિસ્ટમ પણ શરૂ થઈ ગઈ છે, જે લાંબા ગાળે ડોલર પરની નિર્ભરતા ઘટાડશે.
સરકારના 2025 થી 2030ના રોડમૅપમાં અનેક આક્રમક લક્ષ્યાંકો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે. નિકાસમાં 35 ટકા વધારો, સેવાઓ ક્ષેત્રની નિકાસ મજબૂત બનાવવી, INR 1.5 લાખ કરોડનું વિદેશી રોકાણ આકર્ષવું, ક્રૂડ ઓઈલ આયાતમાં 15 ટકા ઘટાડો કરવો અને GDPમાં મેન્યુફેક્ટરિંગનો હિસ્સો 17 ટકા થી વધારી 23 ટકા સુધી લઈ જવો. સાથે જ ભારત ચાઈના પ્લસ વન મેન્યુફેક્ટરિંગ હબ તરીકે વૈશ્વિક બ્રાન્ડ્સને આકર્ષવા તરફ પણ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે. મેક ઈન ઇન્ડિયા અને આયાત સ્થાનીકરણ નીતિઓનો હેતુ પણ સ્પષ્ટ છે. દેશની જરૂરિયાતો દેશમાં જ પૂરી કરીને ડોલર બચાવવો.
ભારત આ દિશામાં સતત કામ કરે તો 2030 સુધી રૂપિયાની સ્થિતિ સ્થિર થઈ શકે છે અને તે ₹78 થી ₹84ની રેન્જમાં આવી શકે છે. વેપાર ખાધમાં 25 ટકા સુધીનું સુધારણું શક્ય છે અને વિદેશી મુદ્રા ભંડાર USD 750 અબજ સુધી પહોંચી શકે છે. નિકાસ આધારિત અર્થવ્યવસ્થાની દિશામાં ભારતનો ફેરફાર વૈશ્વિક વિશ્વાસ મજબૂત કરશે. અમેરિકન ટેરિફ્સ અને બાહ્ય દબાણો ટૂંકા ગાળાના પડકાર છે પરંતુ ભારત પાસે નિકાસ, MSME સશક્તિકરણ, રૂપિયા આધારિત વેપાર અને મેન્યુફેક્ટરિંગ વધારવાના મજબૂત સાધનો છે. લાંબા ગાળે આ પગલાં રૂપિયાને મજબૂત બનાવી શકે છે અને ભારતને એશિયાની ઉभरતી આર્થિક શક્તિ તરીકે આગળ ધપાવી શકે છે.
Secretary — InGlobal Business Foundation (IBF)
Director — ReNis Agro International LLP, Ahmedabad, India
Subscribe Deshwale on YouTube
